Lwi Dwór w Gdańsku Lipcach: najstarszy dom podcieniowy w Polsce
- Damian Brzeski
- 4 godziny temu
- 9 minut(y) czytania
Lwi Dwór w Gdańsku Lipcach to nie tylko architektoniczna perełka, ale prawdziwy świadek historii – według wielu badaczy jest to najstarszy dom podcieniowy w Polsce, który przetrwał wojny i burzliwe zmiany granic.
Zapraszam Ciebie w podróż do miejsca, gdzie kupiecka potęga dawnego Gdańska spotyka się z mistrzostwem wiejskich cieśli, a echa wizyt polskich królów wciąż rezonują w dębowych belkach.
Lwi Dwór w Gdańsku – najstarszy dom podcieniowy w Polsce
Gdy mówimy o dziedzictwie Żuław, oruński Lwi Dwór wysuwa się na pierwszy plan jako obiekt ikoniczny.
To nie jest zwykły budynek, lecz "celebryta" wśród zabytków architektury drewnianej, który przez wieki pełnił funkcję bramy do wielkiego świata gdańskiego handlu.
Zanim zagłębimy się w detale jego historii, warto zrozumieć, dlaczego ten konkretny żuławski dom podcieniowy budzi tak wielkie emocje zarówno wśród historyków, jak i przypadkowych turystów.
Lokalizacja i znaczenie historyczne budynku
Często zdarza się, że spacerując po Gdańsku, naszą uwagę kradnie monumentalne Główne Miasto, a peryferyjne dzielnice traktujemy po macoszemu.
To błąd. Pomyśl tylko o dzielnicach, które niegdyś były gospodarczym płucem hanzeatyckiej metropolii.
Jednym z takich fascynujących miejsc są Lipce (historycznie znane jako Guteherberge, czyli Dobra Gospoda), położone wzdłuż Traktu św. Wojciecha.
Ta dawna arteria komunikacyjna łączyła Gdańsk z południem Rzeczypospolitej, tętniąc życiem kupieckim i dyplomatycznym.
Właśnie tam, pod numerem 297, Lwi Dwór znajduje swoje miejsce na mapie. Jest to obiekt absolutnie fundamentalny – w literaturze fachowej oraz rejestrach konserwatorskich figuruje on jako najstarszy dom podcieniowy w Polsce. To unikatowy relikt budownictwa z okresu nowożytnego.
„Ten dom podcieniowy zlokalizowany na historycznym trakcie nie jest samotną wyspą – to zwornik szerszego kontekstu kulturowego, świadek stuleci wymiany handlowej i dowód na zamożność wiejskiego zaplecza Gdańska.”
Warto wiedzieć, że Lipce jako osada karczemna i wieś rycerska pojawiają się w dokumentach już w XIV wieku. Lokalizacja w miejscu zwanym Guteherberge wskazuje na pierwotną funkcję obsługi podróżnych.
Kiedy dokładnie powstał ten dom? Datowanie oparte na badaniach dendrochronologicznych wskazuje na rok 1572 jako moment pozyskania budulca.
Z kolei w 1600 roku Lwi Dwór mógł zostać ostatecznie ukończony, co często przyjmuje tradycyjna historiografia. Niezależnie od daty, mamy do czynienia z substancją liczącą ponad cztery wieki!
Jako najstarszym domem podcieniowym w grupie żuławskiej, stanowi on niedościgniony wzór dla późniejszych realizacji.
Architektura i konstrukcja ryglowa
Gdy przyjrzymy się Lwiemu Dworowi z bliska, ujrzymy geniusz cieśli działających na Pomorzu u schyłku renesansu. Ten drewniany dom podcieniowy wzniesiono w technice ryglowej (szkieletowej).
Wyobraź sobie, że w tamtym okresie był to dominujący standard budowlany Europy Północnej. Konstrukcja ta opierała się na precyzyjnym systemie łączenia drewna bez użycia metalowych gwoździ (zastępowano je dębowymi dyblami).
Szkieletowa konstrukcja pierwotnie wypełniona była szachulcem. Na czym to polegało? Przestrzenie między belkami wypełniano plecionką z witek wierzbowych lub trzciny, którą następnie oblepiano mieszaniną gliny i sieczki.
Zaleta szachulca: Doskonała termoizolacja i regulacja wilgotności.
Niestety: Podczas remontu w latach 60. XX wieku konstrukcja budynku wypełniona została cegłą ceramiczną.
Ta zmiana, choć nadała budynkowi wygląd „muru pruskiego”, wpłynęła na jego statykę. Mimo to, dom ma konstrukcję wciąż budzącą podziw inżynierów.
Bryła o wymiarach 12 na 20 metrów i kubaturze 1660 m³ stawiała ten obiekt w rzędzie rezydencji, a nie zwykłych wiejskich chałup.
Dziewięciosłupowy podcień jako symbol zamożności
Co sprawia, że Lwi Dwór jest tak wyjątkowy? To fakt, że jest on najlepiej zachowanym domem podcieniowym tego typu. Jego monumentalny podcień szczytowy wspiera się na aż dziewięciu potężnych słupach.
Dlaczego liczba słupów ma znaczenie? Na Żuławach architektura była kodem społecznym.
„Liczba podpór mówiła sąsiadom i podróżnym, z kim mają do czynienia. Przyjęło się, że liczba słupów wprost proporcjonalnie odzwierciedlała liczbę łanów ziemi lub rangę społeczną.”
Spójrz na hierarchię wyrażaną iloscią słupów:
4-5 słupów: Zamożny gospodarz (Gbur).
6 słupów: Sołtys.
9 słupów: Patrycjat miejski, Właściciel ziemski – Lwi Dwór.
Dziewięć kolumn to sygnał, że inwestorem był potężny ród Ferberów. Podcień umożliwiał wjazd wozu z towarem „na sucho”, co w deszczowym klimacie delty Wisły było bezcenne.
Funkcja karczmy i dom mieszkalno-gospodarczy
Lwi Dwór to przykład budownictwa wielofunkcyjnego. Z czasem budynek zasłynął jako Karczma Lwi Dwór, ewoluując w stronę zajazdu. Na parterze sercem była wielka sień.
Przez wieki Lwim Dworem gospodarowali różni dzierżawcy, a granica między prywatnością a sferą publiczną gospody była płynna.
Górne piętra to królestwo zboża. Co ciekawe, obiekt posiadał przywilej warzenia piwa i wyszynku.
Detalem świadczącym o geniuszu funkcjonalnym jest zewnętrzna galeryjka na poddaszu, usprawniająca logistykę magazynową.
Wpis do rejestru zabytków i ochrona konserwatorska
Oficjalne uznanie wartości tego miejsca nastąpiło, gdy budynek został wpisany do rejestru zabytków 18 grudnia 1959 roku.
Był to akt fundamentalny, chroniący przed rozbiórką. Choć renowacje z czasów PRL (gdzie konstrukcja pierwotnie wypełniona gliną otrzymała cegłę) były kontrowersyjne, uratowały obiekt przed całkowitą ruiną.
Cechy konstrukcyjne i techniki budowlane domów podcieniowych
Inżynieria stojąca za konstrukcji domu podcieniowego to temat rzeka. Aby tak potężna, drewniana bryła mogła oprzeć się wiatrom hulającym po płaskich Żuławach, cieśle musieli wznieść się na wyżyny swoich umiejętności, stosując rozwiązania, które do dziś fascynują architektów.
Konstrukcja ryglowa i technika mieczowania
Sekret długowieczności tkwi w drewnianej konstrukcji wzmocnionej techniką mieczowania. Czym są miecze? To ukośne belki (zastrzały), które łączą słupy z belkami poziomymi.
W Lwim Dworze pełnią one podwójną rolę:
Statyczna: Działają jak „zastrzyki sztywności”, zapobiegając deformacji ramy.
Estetyczna: Profilowane miecze tworzą dekoracyjne łuki.
Połączenia na czopy i gniazda pozwalały drewnu pracować, co jest kluczowe w zmiennym klimacie.
Dachówka holenderka i inne detale architektoniczne
Dach w domu podcieniowym to element dominujący. W Lwim Dworze zastosowano dachówkę holenderkę (esówkę).
„Przekrój dachówki w kształcie litery »S« pozwalał na błyskawiczne odprowadzanie deszczówki i zapewniał szczelność nawet przy zacinającym wietrze.”
Ciężka ceramika wymusiła zastosowanie masywnej więźby. Zwróć uwagę na detale: ozdobne deskowanie czy okna ze szprosami. Wnętrza mogły być zdobione polichromiami, co dodawało splendoru tej kupieckiej rezydencji.
Architektura domów podcieniowych na Żuławach Gdańskich
Lwi Dwór to swoisty prototyp stylu żuławskiego. Aby w pełni docenić jego klasę, musimy spojrzeć na ewolucję formy – od prostej i zwartej, po bardziej rozbudowane układy znane z późniejszych stuleci. Ten żuławski dom jest kluczem do zrozumienia całej typologii regionu.
Typologia domów podcieniowych:
Typ I (Szczytowy): Podcień przy krótszej ścianie (np. Lwi Dwór).
Typ II (Narożny): Forma przejściowa.
Typ III (Boczny): Podcień na dłuższej ścianie (najpopularniejszy później).
Lwi Dwór jest „żywą skamieliną”, dokumentującą czasy, gdy dom i magazyn stanowiły jedną, potężną bryłę.
Rola Lwiego Dworu w krajobrazie Traktu św. Wojciecha i dzielnicy Lipce
Stojąc przy Trakcie św. Wojciecha, Lwi Dwór pełni rolę dominanty wizualnej. Dziś, mimo że Lipce są częścią Gdańska, ten budynek (wraz z pobliskim Dworem Ferberów) tworzy historyczną enklawę.
To „kotwica tożsamościowa” dla mieszkańców, przypominająca o odrębności dawnego Guteherberge.
Znaczenie badań Ignacego Tłoczka
Nie wiedzielibyśmy o wyjątkowości tego miejsca, gdyby nie profesor Ignacy Tłoczek. To on postawił tezę: Lwi Dwór to najstarszy dom podcieniowy w Polsce.
Jego badania miały charakter ratunkowy i uchroniły obiekt przed zniszczeniem, które spotkało setki innych domów.
Proces renowacji Lwiego Dworu w Gdańsku
Droga do przywrócenia blasku temu zabytkowi była wyboista i pełna niespodzianek. Kupno podcieniowego domu w takim stanie technicznym to zawsze ryzykowna gra, w której pasja inwestora zderza się z brutalną rzeczywistością kosztów i wymogów konserwatorskich.
Działania Eugeniusza Lorka jako inwestora
Współczesne losy Lwiego Dworu to historia walki. W 2003 roku obiekt kupił Eugeniusz Lorek, znany gdański restaurator.
Cena zakupu (80 tys. zł) była myląca, bo rzeczywiste koszty poszybowały w miliony. O odnowieniu obiektu prace musiały być prowadzone z chirurgiczną precyzją.
„Dla Eugeniusza Lorka zabytek stał się życiowym wyzwaniem. Jak często mówi Eugeniusz Lorek, ratowanie takiej ruiny to studnia bez dna.”
Mimo trudności, udało się wzmocnić fundamenty i uratować dach. Gospodarz Lwiego Dworu wykonał tytaniczną pracę, by budynek nie zniknął z powierzchni ziemi.
Projekt rewaloryzacji autorstwa Stanisława Michela
Nad stroną merytoryczną czuwał inż. Stanisław Michel. Jego wizja zakładała, że konstrukcja pierwotnie ukryta pod tynkami powinna zostać wyeksponowana.
Jak mówi Stanisław Michel, znany też z rekonstrukcji domu młynarza czy odbudowy Głównego Miasta, podejście do Lwiego Dworu musiało łączyć puryzm historyczny z nowoczesnymi wymogami.
Chodziło o to, by po gruntownym odnowieniu obiektu mógł on służyć nowym pokoleniom.
Wyzwania techniczne i zastosowane materiały
Największym wrogiem była biologia. 400-letnie drewno wymagało flekowania – wstawiania zdrowych fragmentów.
Wciąż otwarty pozostaje problem z lat 60. – cegła w ścianach, która tworzy mostki termiczne. Lorka zabytek został zabezpieczony, ale dyskusja o powrocie do gliny (szachulca) wciąż trwa.
Dziedzictwo i dawni właściciele Lwiego Dworu
Historia tego miejsca to przede wszystkim ludzie. Za drewnianymi belkami i ceglanym wypełnieniem kryją się losy potężnych rodów, polityczne intrygi i codzienne życie mieszkańców, którzy spoglądali na świat oknami Lwiego Dworu.
Rodzina Ferberów i ich wkład w historię Gdańska
Aby zrozumieć ten dom, trzeba poznać jego fundatorów. Ferberowie byli jedną z najpotężniejszych rodzin Gdańska. Herb rodziny – trzy świńskie głowy – stał się symbolem okolicy.
Lwi Dwór gościł wielką politykę. Najsłynniejszy moment? Wizyta króla Jana III Sobieskiego w 1677 roku. Dziewięć kolumn podcienia było niemym świadkiem królewskich odwiedzin.
Ród Kleistów i zajazd Trzy Świńskie Głowy
Warto wyjaśnić zamieszanie z nazwiskami:
Von Kleist: Pruska arystokracja związana z parkami w Oruni.
Trzy Świńskie Głowy: Słynna karczma sąsiadująca z Lwim Dworem (spłonęła).
Eugen Kriesel: Ostatni przedwojenny właściciel.
Lwi Dwór w świadomości lokalnej i przyszłość obiektu
Zabytek tej klasy nie może stać pusty. Aby przetrwać kolejne stulecia, musi znaleźć nową funkcję, która pozwoli mu na siebie zarabiać, jednocześnie służąc społeczności i turystom spragnionym autentycznej historii.
Plany adaptacyjne i potencjał turystyczny
Co dalej? Mimo prac ratunkowych, potencjał jest uśpiony. Obiekt czeka na wizjonera. Oto wizja przyszłości:
Restauracja Lwi Dwór: Idealny powrót do korzeni. Taka restauracja Lwi Dwór mogłaby serwować kuchnię menonicką.
Oferta: Przyszły Lwi Dwór proponuje unikalny klimat, którego nie znajdziesz w centrum.
Dla kogo: Lwi Dwór zaspokoi gusta zarówno smakoszy historii, jak i dobrej kuchni.
Gdyby Lwi Dwór obchodził swoje urodziny, na torcie musiałoby się znaleźć ponad 450 świeczek. Zasługuje na to, by znów tętnić życiem.
A Ty, czy odwiedziłeś już Lipce, by zobaczyć ten architektoniczny cud na własne oczy? Jeśli nie, to idealny cel na najbliższy weekendowy spacer śladami historii!
FAQ: Lwi Dwór w Gdańsku – najważniejsze fakty, historia i architektura
Poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące Lwiego Dworu, przygotowane w oparciu o analizę historyczną i architektoniczną tego unikatowego zabytku.
Gdzie dokładnie znajduje się Lwi Dwór? Obiekt zlokalizowany jest w gdańskiej dzielnicy Lipce przy Trakcie św. Wojciecha 297, historycznie znanej jako osada Guteherberge.
Czy Lwi Dwór to najstarszy dom podcieniowy w Polsce? Tak, badania dendrochronologiczne i architektoniczne wskazują go jako najstarszy zachowany obiekt tego typu w kraju, reprezentujący grupę żuławską.
Z którego roku pochodzi Lwi Dwór? Drewno użyte do budowy datuje się na 1572 rok, natomiast za datę ukończenia budowy tradycyjnie przyjmuje się rok 1600.
Co oznacza liczba dziewięciu słupów w podcieniu? Liczba ta symbolizowała wysoki status społeczny i majątkowy fundatora (rodu Ferberów), znacznie przewyższający status zwykłych gburów czy sołtysów.
Kto był pierwotnym właścicielem i fundatorem budynku? Inwestorem był potężny gdański ród patrycjuszowski Ferberów, do których należały wówczas Lipce.
Jaki słynny polski król odwiedził Lwi Dwór? W 1677 roku w posiadłości Ferberów, w tym w Lwim Dworze, gościł król Jan III Sobieski wraz z królową Marysieńką.
Na czym polega konstrukcja ryglowa zastosowana w budynku? Jest to szkieletowa konstrukcja z drewna dębowego łączona na czopy i drewniane dyble (bez gwoździ), co zapewnia elastyczność budowli.
Czym pierwotnie wypełniona była konstrukcja ścian? Oryginalnie stosowano szachulec, czyli plecionkę z witek lub trzciny oblepioną gliną, co zapewniało dobrą termoizolację.
Dlaczego w latach 60. XX wieku zamieniono glinę na cegłę? Był to błąd ówczesnej sztuki remontowej, który miał wzmocnić ściany, a w rzeczywistości pogorszył statykę i właściwości termiczne budynku.
Jaką funkcję pełnił podcień domu? Pełnił funkcję reprezentacyjną oraz gospodarczą, umożliwiając wjazd wozem i rozładunek towarów pod zadaszeniem w czasie deszczu.
Czy Lwi Dwór pełnił funkcję karczmy? Tak, obiekt ewoluował w dom zajezdny z prawem do warzenia piwa i wyszynku, obsługujący podróżnych na szlaku do Gdańska.
Czym jest flekowanie zastosowane podczas renowacji? To technika naprawy drewna polegająca na wycinaniu zniszczonych fragmentów i precyzyjnym wstawianiu w ich miejsce zdrowego budulca.
Kto jest obecnym właścicielem Lwiego Dworu? W 2003 roku obiekt zakupił prywatny inwestor, gdański restaurator Eugeniusz Lorek.
Ile kosztował zakup, a ile renowacja budynku? Zakup wyniósł 80 tysięcy złotych, natomiast szacunkowe koszty prac ratunkowych i renowacyjnych sięgnęły około 2 milionów złotych.
Czy Lwi Dwór jest obecnie otwarty dla turystów? Obiekt pozostaje własnością prywatną i jego dostępność jest ograniczona; najlepiej podziwiać go z zewnątrz jako dominantę Traktu św. Wojciecha.
Czy ród Kleistów był właścicielem Lwiego Dworu? Nie, to częsty błąd; Kleistowie byli pruską arystokracją związaną z sąsiednimi terenami parkowymi, a nie bezpośrednio z tym budynkiem.
Czym różni się Lwi Dwór od typowych domów podcieniowych na Żuławach? Reprezentuje najstarszy Typ I (szczytowy), gdzie podcień jest przedłużeniem głównej bryły, a nie dostawką boczną jak w późniejszych realizacjach.
Co to jest dachówka holenderka (esówka)? To ceramiczna dachówka o przekroju w kształcie litery „S”, zapewniająca szczelność i szybkie odprowadzanie wody, zastosowana na dachu Lwiego Dworu.
Jaka jest przyszłość Lwiego Dworu? Obiekt ma potencjał adaptacyjny na restaurację regionalną, muzeum lub butikowy hotel i był wystawiany na sprzedaż.
Czy Lwi Dwór i karczma "Trzy Świńskie Głowy" to ten sam budynek? Nie, historyczna karczma "Trzy Świńskie Głowy" spłonęła, a jej nazwę i tradycje w potocznej świadomości przejął ocalały Lwi Dwór.
Komentarze