Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku: historia, pamięć i przyszłość
- Damian Brzeski
- 12 lip
- 9 minut(y) czytania
Czy jeden budynek może opowiedzieć historię odwagi, tragedii i tożsamości całego narodu? Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku – miejsce, gdzie 1 września 1939 roku rozpoczął się heroiczny opór cywilnych pracowników przeciwko niemieckiemu najeźdźcy – to nie tylko przestrzeń pamięci.
To serce dramatycznych wydarzeń, opowieść o dwudziestoletniej walce Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku i nowoczesna instytucja, która już wkrótce przemówi do zwiedzających nowym, poruszającym językiem. Co czeka na odwiedzających po otwarciu w 2026 roku?
Zapraszam do Muzeum poświęconego Poczcie i Pocztowcom
W tkance miejskiej Gdańska istnieją miejsca o szczególnym rezonansie – miejsca-symbole, których znaczenie wykracza daleko poza mury.
Jednym z nich, obok Westerplatte, jest budynek przy placu Obrońców Poczty Polskiej.
To tu, w pierwszych godzinach II wojny światowej, cywilni pracownicy polskiej placówki stawili heroiczny opór regularnym oddziałom niemieckiej policji i SS.
Mieszczące się dziś w tym gmachu Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku to nie tylko atrakcja turystyczna.
To sanktuarium pamięci, świadectwo odwagi w obliczu totalitaryzmu i centrum refleksji nad ceną wierności.
Jego historia, spleciona z losami Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, opowiada nie tylko o jednym dniu, ale o dwóch dekadach walki o tożsamość.
Dziś, w obliczu ambitnej modernizacji, muzeum przygotowuje się, by opowiedzieć tę historię na nowo, językiem XXI wieku.
Znaczenie i historia Muzeum Poczty Polskiej
Aby w pełni zrozumieć misję muzeum, należy zagłębić się w historię miejsca, w którym się ono znajduje.
To opowieść o ziemi, która przez wieki była świadkiem zmagań o polską obecność nad Motławą, i o budynku, który stał się jej symbolem w tragicznym momencie dziejowej próby.
Rola muzeum w upamiętnieniu obrony z 1 września 1939 roku
Fundamentalną misją Muzeum Poczty Polskiej, oddziału Muzeum Gdańska, jest kultywowanie pamięci o bohaterskiej obronie Polskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego z 1 września 1939 roku oraz o losach samych obrońców i ich rodzin.
Placówka ta jest jednym z kluczowych miejsc pamięci narodowej, dokumentującym przebieg walk, które obok ataku na Westerplatte rozpoczęły II wojnę światową.
Rola muzeum wykracza jednak poza sam akt zbrojnego oporu. Jego mandat obejmuje znacznie szerszy kontekst – przybliżanie działalności patriotyczno-społecznej polskiej społeczności w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920–1939.
Dwoistość narracji stanowi o wyjątkowości instytucji. Muzeum nie opowiada jedynie o żołnierskim czynie, lecz o postawie całej społeczności, dla której Poczta Polska była ostatnim bastionem polskości.
Budynek dawnego Polskiego Urzędu Pocztowo-Telegraficznego nr 1
Sam budynek jest niemym świadkiem historii i swoistym eksponatem.
Głęboka historia miejsca: Gmach wznosi się na historycznym terenie Starego Miasta, zwanym Zamczyskiem. W średniowieczu znajdował się tu gród polskich namiestników, a następnie zamek krzyżacki. Zburzony przez gdańszczan w 1454 roku, pozostawił po sobie pusty plac na wieki. Ta ciągłość osadnicza nadaje lokalizacji muzeum dodatkowy, symboliczny wymiar.
Pruska geneza i polska placówka: Obecny budynek powstał w latach 1838–1844 jako pruski szpital garnizonowy. Po I wojnie światowej, na mocy Traktatu Wersalskiego, północne skrzydło gmachu przekazano Polsce. 5 stycznia 1925 roku oficjalnie otwarto tu Polski Urząd Pocztowo-Telegraficzny Gdańsk 1 – kluczową placówkę z bezpośrednim połączeniem telefonicznym i telegraficznym z Polską.
Zniszczenie i odbudowa: Gmach, który przetrwał oblężenie w 1939 roku, został podpalony i zniszczony przez Armię Czerwoną w 1945 roku. Odbudowano go w 1951 roku, przeznaczając na Technikum Telekomunikacyjne. W 1967 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków.
Historia budynku jest metaforą losów Gdańska – od grodu książęcego, przez krzyżacką twierdzę, pruski lazaret, symbol polskości, pole bitwy, aż po muzeum.
Muzeum jako oddział Muzeum Gdańska
Instytucja w obecnym kształcie powstała 1 września 1979 roku, w 40. rocznicę wybuchu wojny. Od 2003 roku Muzeum Poczty Polskiej działa jako oddział Muzeum Gdańska, co zapewnia mu profesjonalne zaplecze.
Niezwykle istotne jest też partnerstwo z Pocztą Polską S.A., która wspiera placówkę finansowo i pomaga w pozyskiwaniu cennych pamiątek.
Obrona Poczty Polskiej 1 września 1939 roku
Dramat, który rozegrał się w murach gmachu, jest jednym z najbardziej heroicznych i tragicznych epizodów kampanii wrześniowej. To opowieść o nierównej walce cywilów z machiną wojenną III Rzeszy.
Przebieg walk i znaczenie symboliczne
Przygotowania do obrony: Wiosną 1939 roku do Gdańska oddelegowano ppor. rezerwy Konrada Guderskiego, który miał zorganizować obronę. Skromne uzbrojenie składało się z 3 RKM-ów, ok. 40 pistoletów, karabinów i granatów. Rozkaz był jasny: utrzymać budynek przez sześć godzin do czasu nadejścia odsieczy.
Niemiecki plan ataku: Atak siłami 150 policjantów i formacji SS, wspieranych przez trzy samochody pancerne, rozpoczął się o 4:45 rano, niemal równocześnie z ostrzałem Westerplatte.
Heroiczny opór: Około 50-osobowa załoga pocztowców stawiła niezwykle zacięty opór. Niemcy, zaskoczeni determinacją obrońców, sprowadzili artylerię i rozpoczęli metodyczny ostrzał.
Ostatnie godziny i zbrodnia po kapitulacji: Po blisko 14 godzinach walki Niemcy wdarli się do części gmachu, spychając ocalałych do piwnic. Następnie wpompowali do środka benzynę i podpalili ją. Około godziny 19:00 obrońcy podjęli decyzję o kapitulacji. Poddanie się było jednak preludium do zbrodni. Pierwsze dwie osoby wychodzące z białą flagą – dyrektor dr Jan Michoń i naczelnik Józef Wąsik – zostały bestialsko zamordowane.
Bilans: Podczas walk poległo 8 obrońców, a 6 kolejnych zmarło w szpitalu. Pozostałych 38 pocztowców postawiono przed sądem wojennym i skazano na śmierć za "działalność partyzancką". Wyrok wykonano 5 października 1939 roku na Zaspie.
Obrona Poczty Polskiej stała się potężnym symbolem polskiego oporu – opowieścią o męstwie zwykłych ludzi, którzy podjęli walkę w obronie honoru i skrawka polskiej ziemi.
Bohaterowie obrony: Konrad Guderski i Józef Wąsik
Choć każdy z obrońców jest bohaterem, historia szczególnie wyróżniła postacie dowódców.
Ppor. Konrad Guderski (ps. "Konrad"): Oficer wywiadu oddelegowany do zorganizowania obrony. To on prowadził tajne szkolenia i opracował plan działania. Zginął jako jeden z pierwszych na samym początku walk.
Naczelnik Józef Wąsik: Jako jeden z najwyższych rangą urzędników stał się naturalnym przywódcą cywilnego personelu. Jego los jest tragicznym świadectwem niemieckiego bestialstwa – po ogłoszeniu kapitulacji został spalony żywcem miotaczem ognia.
Alfons Flisykowski: Po śmierci Guderskiego przejął dowodzenie obroną. Po kapitulacji udało mu się zbiec, lecz został schwytany i rozstrzelany 5 października 1939 roku.
Imię i nazwisko | Rola | Los |
ppor. Konrad Guderski | Dowódca wojskowy obrony | Poległ w walce 1 września 1939 |
Alfons Flisykowski | Zastępca dowódcy | Schwytany 2 września; rozstrzelany 5 października 1939 |
dr Jan Michoń | p.o. Dyrektora Dyrekcji Poczt i Telegrafów | Zastrzelony podczas kapitulacji 1 września 1939 |
Józef Wąsik | Naczelnik Urzędu Pocztowo-Telegraficznego | Spalony żywcem podczas kapitulacji 1 września 1939 |
Replika armaty i eksponaty z ekshumacji 1991 roku
Narracja muzealna opiera się na sile autentycznych przedmiotów.
Replika armaty: Jednym z najbardziej sugestywnych eksponatów jest pełnowymiarowa replika niemieckiego lekkiego działa piechoty kalibru 75 mm – L.I.G.-18. Jej obecność daje wyobrażenie o skali siły, z jaką mierzyli się obrońcy.
Eksponaty z ekshumacji: Sercem ekspozycji są jednak przedmioty wydobyte z masowego grobu pocztowców, odkrytego na Zaspie 28 sierpnia 1991 roku. Te drobne, osobiste rzeczy – złota obrączka, okulary, medaliki, a przede wszystkim guzik od munduru ze śladem po kuli – mają niezwykłą moc.
Zestawienie bezosobowego narzędzia zbrodni z głęboko osobistymi pamiątkami po ofiarach tworzy niezwykle silny kontrast, w którym najpełniej wybrzmiewa dramat obrony.
Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku
Heroiczna obrona pocztowców nie była aktem desperacji. Była tragicznym zwieńczeniem dwudziestoletniej walki całej polskiej społeczności o zachowanie tożsamości w zdominowanym przez niemiecki nacjonalizm Wolnym Mieście.
Życie codzienne i działalność społeczna Polaków
Polska społeczność, stanowiąca ok. 10% mieszkańców, stworzyła swoiste "państwo w państwie" – sieć instytucji społecznych, kulturalnych i gospodarczych.
Była to odpowiedź na szykany i rosnącą wrogość, szczególnie po dojściu nazistów do władzy w 1933 roku.
Mimo napięć, polskie życie kwitło – powstawały polskie chóry, teatry, banki i spółdzielnie. Był to świat zbudowany na przekorze, wyspa polskości w niemieckim morzu.
Organizacje polonijne: Związek Polaków, Gdańska Macierz Szkolna, Gedania
Trzonem polskiego życia były prężnie działające organizacje.
Gmina Polska Związek Polaków: Powstała w 1937 roku z fuzji dwóch mniejszych organizacji. Stała się potężną, zjednoczoną reprezentacją Polonii w obliczu narastającego zagrożenia.
Gdańska Macierz Szkolna: Prawdopodobnie najważniejsza polska organizacja, założona w 1921 roku. Jej celem była obrona dzieci przed germanizacją poprzez stworzenie kompletnego, polskiego systemu oświaty – od przedszkoli po prestiżowe Gimnazjum Polskie.
Klub Sportowy "Gedania": Założona w 1922 roku "Gedania" była czymś więcej niż klubem sportowym. Stanowiła tętniące życiem centrum aktywności polskiej młodzieży. Jej mecze z niemieckimi drużynami nabierały charakteru narodowych pojedynków. Wielu obrońców Poczty było jej członkami.
Pocztowcy nie bronili jedynie budynku. Bronili symbolu całego swojego świata – polskich szkół, klubów, chórów i stowarzyszeń.
Główne przestrzenie ekspozycyjne muzeum
Opis ten łączy stan ekspozycji sprzed modernizacji z wizją tego, co powstanie w 2026 roku.
Sala Pocztowa: rekonstrukcja przedwojennej placówki
Przed modernizacją przestrzeń ta odtwarzała atmosferę międzywojennego urzędu pocztowego. Wrażenie robił autentyczny sprzęt: telegraf Morse'a, dalekopis i rzadki telegraf Hughesa.
Wizja na rok 2026 zakłada pogłębienie tego wrażenia. Nowa aranżacja będzie precyzyjnym odtworzeniem modernistycznej estetyki lat 20. i 30., wzbogaconym o interaktywne stanowiska multimedialne.
Sala Polonijna: życie społeczne Polaków w WMG
Dotychczas sala ta prezentowała życie społeczne Polonii. Po modernizacji stanie się narracyjnym sercem całego muzeum. Zostanie rozbudowana, by kompleksowo opowiedzieć o walce polskiej społeczności o język, kulturę, edukację i sport.
Sala Konfliktu: dramatyzm wydarzeń 1939 roku (Nowość w 2026)
To całkowicie nowa, kluczowa przestrzeń, która powstanie w ramach modernizacji. Jej celem jest zbudowanie "atmosfery napięcia i narastającej wrogości wobec Polaków". Mroczna, ascetyczna stylistyka ma emocjonalnie przygotować zwiedzającego na opowieść o ataku.
Piwnice muzeum: ostatnie godziny obrony i pamiątki po bohaterach (Nowość w 2026)
Najbardziej symboliczną zmianą będzie udostępnienie zwiedzającym piwnic. To właśnie tutaj obrońcy toczyli ostatnie walki i zostali osaczeni przez ogień. Surowa aranżacja ma "oddać grozę ataku".
W tym miejscu, które stanie się symboliczną mogiłą, zostaną wyeksponowane najcenniejsze pamiątki – przedmioty osobiste odnalezione w masowym grobie.
Pomnik Obrońców Poczty Polskiej na placu przed muzeum
Przed gmachem wznosi się monumentalny pomnik, odsłonięty w 1979 roku, autorstwa Wincentego Kućmy i Krystyny Hajdo-Kućmy.
Wykonana ze stali nierdzewnej rzeźba przedstawia umierającego pocztowca, który przekazuje karabin bogini Nike. Z jego torby wysypują się listy – symbol przerwanego życia.
Dziedziniec i teren historycznej placówki pocztowej
Na dziedzińcu za budynkiem znajduje się drugi, często pomijany monument – potężna płaskorzeźba z brązu autorstwa Marii Talagi i Zygfryda Korpalskiego.
Dzieło przedstawia postacie miażdżone przez gruzy zniszczonego budynku. Oferuje bardziej surową, brutalistyczną interpretację cierpienia, stanowiąc ważny kontrapunkt dla głównego pomnika.
Nowa wystawa stała i modernizacja muzeum
Przebudowa Muzeum Poczty Polskiej to ambitne przedsięwzięcie, które ma stworzyć nową narrację, przemawiającą z większą siłą do współczesnych odbiorców.
Cele i zakres modernizacji planowanej na 2026 rok
Głównym celem jest stworzenie nowoczesnej, multimedialnej wystawy. Przestrzeń wystawiennicza zwiększy się aż o 60%, głównie dzięki adaptacji piwnic.
Ogromny nacisk położono na pełną dostępność obiektu dla osób z niepełnosprawnościami.
Uroczyste otwarcie zmodernizowanego muzeum zaplanowano na symboliczną datę 1 września 2026 roku.
Projekt wystawy: Biuro Kreacja, Anita Wasik i Dorota Terlecka
Za koncepcję architektoniczną i plastyczną odpowiada pracownia Biuro Kreacja (Dorota Terlecka), a za oprawę graficzną – Anita Wasik.
Koncepcja wizualna jest zakorzeniona w estetyce modernizmu lat 20. i 30., a całość utrzymana będzie w symbolicznej palecie barw: czerni, bieli i czerwieni.
Udział historyków i ekspertów: Jan Szkudliński i Marek Adamkowicz
Nad stroną merytoryczną czuwają eksperci z Muzeum Gdańska: Marek Adamkowicz, kierownik Muzeum Poczty Polskiej, oraz dr Jan Szkudliński, historyk.
Całkowity koszt projektu | 11,4 mln zł |
Dofinansowanie z UE | 7,8 mln zł (Fundusze Europejskie dla Pomorza) |
Wkład Miasta Gdańska | 1,4 mln zł (ze środków za działkę na Westerplatte) |
Wkład własny Muzeum Gdańska | 2,1 mln zł |
Główny projektant wystawy | Biuro Kreacja (kier. Dorota Terlecka) |
Projekt graficzny | Anita Wasik |
Nadzór historyczny | Marek Adamkowicz, dr Jan Szkudliński |
Planowane ponowne otwarcie | 1 września 2026 roku |
Symboliczny jest fakt, że wkład miasta pochodzi ze środków uzyskanych w ramach ugody dotyczącej Westerplatte. Współczesny Gdańsk splata w ten sposób pamięć o obu tych heroicznych epizodach w jedną, spójną narrację.
Znaczenie muzeum dla współczesnych odbiorców
Muzeum Poczty Polskiej pozostaje instytucją o nieprzemijającej relevancji, będąc aktywnym centrum edukacji i kształtowania tożsamości.
Edukacja historyczna i patriotyczna
Placówka odgrywa kluczową rolę w edukacji, oferując dedykowane lekcje muzealne i zajęcia interaktywne. Celem jest uczynienie historii namacalną, budowanie szacunku dla przeszłości i kształtowanie postaw obywatelskich.
Wydarzenia, wystawy czasowe i działania popularyzatorskie
Muzeum regularnie organizuje wystawy czasowe, konferencje i jest naturalnym centrum corocznych obchodów rocznicowych 1 września i 5 października.
Eksperci muzealni aktywnie uczestniczą w debacie publicznej, dzięki czemu historia obrony jest nieustannie zgłębiana i popularyzowana.
Jaka jest rola muzeum w tożsamości miasta Gdańska i pamięci narodowej?
Historia obrony Poczty Polskiej jest kamieniem węgielnym tożsamości Gdańska jako "miasta wolności i solidarności". Sama narracja o obronie przeszła ewolucję.
Odkrycie masowego grobu w 1991 roku przywróciło ofiarom ich ludzki wymiar, a formalna rehabilitacja pocztowców przez niemiecki sąd w 1998 roku dodała wątek sprawiedliwości.
Dzisiejsze muzeum opowiada historię bardziej złożoną: o życiu tętniącej polskiej społeczności, cywilnej odwadze, zbrodni wojennej i długiej drodze do prawdy.
W ten sposób pozostaje żywym dowodem na to, że bohaterstwo nie jest zarezerwowane dla żołnierzy, a jego najszlachetniejsza forma może objawić się w postawie zwykłych ludzi.
Kiedy otwarcie nowej wystawy? - oraz pozostałe informacje
⚠️ WAŻNA INFORMACJA: Muzeum Poczty Polskiej w Gdańsku jest obecnie zamknięte dla zwiedzających z powodu gruntownej modernizacji. Na ten moment, planowana data ponownego otwarcia to 1 września 2026 roku.
Planowane ponowne otwarcie: 1 września 2026 roku.
Adres: Plac Obrońców Poczty Polskiej 1/2, 80-800 Gdańsk.
Kontakt i aktualizacje: Aktualne informacje będą dostępne na oficjalnej stronie Muzeum Gdańska: https://muzeumgdansk.pl/oddzialy-muzeum/muzeum-poczty-polskiej-w-gdansku/.
Parking: Muzeum znajduje się w Strefie Płatnego Parkowania – Stare Miasto (płatne codziennie 9:00-20:00).
Historyczne godziny i ceny (nieaktualne): Przed zamknięciem bilet normalny kosztował orientacyjnie 15 zł. Prosimy traktować te dane wyłącznie jako archiwalne i sprawdzać aktualne informacje bliżej daty ponownego otwarcia.
Komentarze