Muzeum Westerplatte i wojny 1939 - dlaczego to miejsce jest tak ważne dla Polaków i nie tylko?
- Damian Brzeski
- 30 mar 2023
- 16 minut(y) czytania
Zaktualizowano: 5 dni temu
Westerplatte to symbol startu II wojny światowej (4:45, 1.09.1939), to miejsce którego obrona przez ok. 200 żołnierzy trwała nie jak planowano maksymalnie 12 godzin, lecz 7 dni.
Artykuł wyjaśnia, czym jest planowane Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, porządkuje przebieg walk dzień po dniu oraz rolę Sucharskiego i Dąbrowskiego.
Podpowiada, co dziś zobaczyć na miejscu (Wartownia nr 1, Cmentarz Obrońców, relikty koszar, nowe Centrum Obsługi – wystawa archeologiczna) i jak zwiedzać trasę 2–3 h.
Zawiera praktyczne informacje o dojeździe, adresie i godzinach, a także o inwestycji państwowej (304,5 mln zł, etapowanie, podziemny pawilon ok. 7 000 m², realny finał prac: 2030).
Czym jest Muzeum Westerplatte i Wojny 1939?
Westerplatte to znacznie więcej niż punkt na mapie Gdańska. To symboliczny fundament polskiej tożsamości i miejsce o potężnej sile moralnej.
Planowane Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 ma opowiedzieć historię, która 1 września 1939 roku rozpoczęła największy konflikt w dziejach świata. Dla Polaków, i nie tylko, jest to synonim heroicznej walki z góry skazanej na porażkę.
Znaczenie tego miejsca sięga głębiej niż sam fakt rozpoczęcia wojny. To niemal mit założycielski polskiego oporu.
Obrona Westerplatte, a dokładniej Wojskowej Składnicy Tranzytowej (WST), miała, według niemieckich szacunków, potrwać góra kilka godzin. Polskie dowództwo zakładało 12 godzin. A trwała siedem pełnych dni.
W chaosie kampanii wrześniowej, gdy niemiecki Blitzkrieg miażdżył kolejne linie obrony, ten tygodniowy opór garstki polskich żołnierzy stał się potężnym symbolem niezłomności.
Informacje o walkach, nawet jeśli czasem podkoloryzowane przez propagandę, autentycznie podtrzymywały w społeczeństwie wolę walki.
Uniwersalny wymiar tej bitwy to klasyczne starcie Dawida z Goliatem. Z jednej strony garstka około 200 żołnierzy (tworzących garnizon Westerplatte). Z drugiej – potęga pancernika, wsparcie lotnictwa i elitarne oddziały szturmowe.
Westerplatte stało się przez to symbolem ostatecznego poświęcenia dla wartości, które dla wspólnoty politycznej są po prostu najcenniejsze.
Co ciekawe, przez dekady po wojnie samo historyczne pole bitwy (mimo postawienia słynnego Pomnika Obrońców Wybrzeża) było w dużej mierze... zaniedbane. Dopiero niedawno Westerplatte wróciło do centrum polskiej polityki historycznej.
Uchwalono specjalną ustawę i przeznaczono setki milionów złotych na budowę nowoczesnego, plenerowego Muzeum Westerplatte i Wojny 1939. Idea, by na Westerplatte powstało muzeum z prawdziwego zdarzenia, ewoluuje na naszych oczach.
To stworzenie muzeum w tym miejscu przekształca je z symbolu w pamięci w kluczową, międzynarodową instytucję edukacyjną.
Polska na skraju wojny. Sytuacja polityczna w przededniu wybuchu II wojny światowej
Konflikt, który wybuchł 1 września, nie wziął się znikąd. Młode, odrodzone po zaborach państwo polskie znajdowało się w latach 30. XX wieku w dramatycznie trudnym położeniu – dosłownie między młotem a kowadłem, otoczone przez dwie rosnące w siłę, agresywne dyktatury: nazistowskie Niemcy i komunistyczny Związek Radziecki.
Polityka zagraniczna, prowadzona po śmierci Józefa Piłsudskiego przez ministra Józefa Becka, była desperacką próbą utrzymania równowagi i suwerenności. Beck starał się unikać sojuszy skierowanych przeciwko któremukolwiek z sąsiadów.
Jednak sytuacja międzynarodowa napinała się z każdym miesiącem, nieuchronnie prowadząc do nowej wojny światowej.
Kluczowym momentem był rok 1938 i układ monachijski. Mocarstwa zachodnie (Francja i Wielka Brytania) zgodziły się na niemiecką aneksję Kraju Sudeckiego, co w praktyce oznaczało rozbiór Czechosłowacji.
Ten akt udowodnił bezsilność sojuszy i ośmielił Hitlera. Wkrótce potem, w 1939 roku, Niemcy zerwały pakt o nieagresji z Polską i wystosowały ultimatum, żądając m.in. włączenia Gdańska do Rzeszy.
Gdy Polska stanowczo odrzuciła te żądania, Niemcy przeszli do działania. 23 sierpnia 1939 roku podpisali z ZSRR pakt Ribbentrop-Mołotow.
Ten dokument zawierał tajny protokół, który wprost zakładał podział Polski i Europy Środkowo-Wschodniej między obu agresorów wzdłuż linii Narwi, Wisły i Sanu. Polska była sama, a jej wojna obronna była z góry skazana na walkę na dwa fronty.
W tym globalnym konflikcie status Wolnego Miasta Gdańska (WMG) był absolutnym punktem zapalnym. Formalnie nie należało ono ani do Polski, ani do Niemiec, co było efektem Traktatu Wersalskiego.
Jednak dla niemieckich nacjonalistów Gdańsk stanowił „otwartą ranę na Wschodzie”. Jednocześnie ten sam traktat gwarantował Polsce specjalne prawa na terenie WMG, kluczowe dla jej gospodarki (m.in. prawo do korzystania z portu).
Najbardziej drażliwym i, jak się okazało, najważniejszym prawem była zgoda Ligi Narodów na posiadanie strzeżonej placówki do przeładunku materiałów wojskowych.
Ostateczna decyzja Rady Ligi Narodów zapadła 14 marca 1924 roku i przekazała Polsce półwysep Westerplatte w wieczyste użytkowanie. W 1926 roku formalnie ruszyła tam Wojskowa Składnica Tranzytowa (WST).
Westerplatte stało się fizycznym symbolem polskiej suwerenności w Wolnym Mieście Gdańsku. Dlatego, gdy Hitler wydał rozkaz ataku, ta mała enklawa była nieuniknionym, pierwszym celem.
Atak na WST był czymś więcej niż ruchem militarnym – to był precyzyjny cios symboliczny, mający wymazać najbardziej widoczny ślad polskości w mieście.
Obrona Westerplatte: Siedem Dni Polskiego Oporu
Heroiczna obrona Westerplatte to nie tylko sucha data w kalendarzu. To dynamiczna, siedmiodniowa bitwa, w której garstka obrońców Westerplatte stawiła czoła potędze Wehrmachtu. Prześledźmy, jak wyglądał ten nierówny bój, dzień po dniu.
Schleswig Holstein: Początek Wojny na Westerplatte
Wczesny ranek, 1 września 1939 roku. Niemiecki pancernik szkolny Schleswig-Holstein, który kilka dni wcześniej zawinął do Gdańska z rzekomo „kurtuazyjną” wizytą, był gotów. O 4:30 ogłoszono na nim stan gotowości bojowej.
Chwilę później, o 4:43, w dzienniku pokładowym pada krótki zapis: „Okręt idzie do ataku na Westerplatte”.
Choć historycy spierają się o minuty (niektóre źródła podają 4:48), to symboliczna godzina 4:45 przeszła do historii. To wtedy pierwsza salwa z dział pancernika uderzyła w polską placówkę, rozpoczynając II wojnę światową w Europie.
Ostrzał był sygnałem dla czekającej już niemieckiej piechoty (Kompanii Szturmowej Marynarki) i gdańskiej policji.
Obrońcy, choć zaskoczeni, byli na stanowiskach. Niemal natychmiast odpowiedzieli ogniem. Polska armata polowa kal. 75 mm (dowodzona przez por. Pająka) zdążyła zniszczyć kilka niemieckich gniazd karabinów maszynowych po drugiej stronie kanału, zanim sama została zlikwidowana.
Pierwszy szturm niemieckiej piechoty, głównie dzięki celnemu ogniowi polskich moździerzy, został krwawo odparty.
Siedem dni heroicznej walki: Kalendarium obrony
Niemcy nie spodziewali się tak twardego oporu. Przebieg bitwy był więc naznaczony ciągłą eskalacją i rzucaniem do walki coraz cięższych sił.
Dzień 1 (1 września): Niemcy przeprowadzają trzy zmasowane ataki (rano, w południe i wieczorem). Wszystkie zostają odparte, ale Polacy tracą swoje jedyne działo polowe.
Dzień 2 (2 września): To był kluczowy i najtragiczniejszy dzień bitwy. Niemcy, podejrzewając (błędnie), że Polacy mają podziemne fortyfikacje, wzywają Luftwaffe. Następuje potężny, półgodzinny nalot bombowców nurkujących Ju-87 Stuka. Bomby 500 kg i 250 kg doszczętnie niszczą Wartownię nr 5, zabijając co najmniej dziewięciu żołnierzy. Nalot demoluje też koszary i załamuje psychicznie część załogi, w tym dowódcę.
Dzień 3 (3 września): Niemcy ściągają posiłki (m.in. dwa bataliony pułku Krappego) i wznawiają natarcie. Ataki znów zostają udaremnione.
Dzień 4 (4 września): Ostrzał z morza prowadzi teraz torpedowiec T-196. Niemal całkowite zniszczenie roślinności na półwyspie pozbawia obrońców jakiejkolwiek osłony.
Dzień 5 (5 września): Trwa nieustanny nawał artyleryjski. Ciężkie moździerze precyzyjnie wstrzeliwują się w budynek koszar.
Dzień 6 (6 września): Niemcy próbują wypłoszyć obrońców ogniem. Dwukrotnie usiłują podpalić las za pomocą pociągu z cysternami pełnymi benzolu. Obie próby kończą się fiaskiem.
Dzień 7 (7 września): O 4:00 rano rusza zdeterminowany, generalny szturm. Sytuacja obrońców Westerplatte jest już tragiczna. Żołnierze są na skraju wyczerpania, brakuje amunicji, wody i opatrunków. U rannych zaczyna się gangrena. W obliczu beznadziejnej sytuacji, o godzinie 10:15, mjr Henryk Sucharski wydaje rozkaz wywieszenia białej flagi.
Bilans walk był tragiczny. W chwili kapitulacji Polacy mieli 15 poległych i około 50 rannych. Straty niemieckie, choć trudne do precyzyjnego oszacowania, sięgały od 50 do nawet 300 zabitych.
W geście, który rzadko się zdarzał, niemieckie dowództwo pozwoliło mjr. Sucharskiemu pójść do niewoli z szablą przy boku – był to wyraz uznania dla męstwa pokonanych.
Rola Henryka Sucharskiego i Franciszka Dąbrowskiego w Obronie Westerplatte
Historia obrony Westerplatte jest zdominowana przez dwie postacie: dowódcę, majora Henryka Sucharskiego, i jego zastępcę, kapitana Franciszka Dąbrowskiego. Ich relacja i postawy w trakcie walki to jeden z najbardziej złożonych, a nawet kontrowersyjnych, elementów tej opowieści.
Henryk Sucharski: Dowódca, Strateg, Bohater Narodowy
Major Henryk Sucharski był doświadczonym żołnierzem, weteranem I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Dowództwo na Westerplatte objął w 1938 roku.
Jako komendant, to on odpowiadał za przygotowanie obrony i dowodził nią w pierwszych, najbardziej chaotycznych dniach.
To również on podjął ostateczną, pragmatyczną decyzję o kapitulacji 7 września, która ratowała życie wyczerpanych i ciężko rannych polskich żołnierzy.
Po latach w niewoli, Sucharski trafił do II Korpusu Polskiego we Włoszech. Zmarł niedługo po wojnie, 30 sierpnia 1946 roku w Neapolu.
W powojennej Polsce postać Sucharskiego stała się centralnym elementem mitu Westerplatte. W 1971 roku jego prochy sprowadzono do kraju i uroczyście złożono na Cmentarzu Obrońców Westerplatte.
Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Virtuti Militari, urósł do rangi nieskazitelnego bohatera narodowego. (Jego mundur do dziś można oglądać w Wartowni nr 1).
Franciszek Dąbrowski: Niezłomny Zastępca Dowódcy
Kapitan Franciszek Dąbrowski, zastępca Sucharskiego, był według wielu relacji jego charakterologicznym przeciwieństwem. Po wojnie, mimo że spotkały go represje w czasach stalinowskich, aktywnie walczył o pamięć o obronie.
To on napisał fundamentalne dla tej historii wspomnienia („Dziennik bojowy załogi Westerplatte” i „Wspomnienia z obrony Westerplatte”) i założył Związek Obrońców Westerplatte. Zmarł w 1962 roku.
Kontrowersje wokół dowodzenia: Mit a historyczna prawda
Propaganda PRL przez dekady potrzebowała prostego mitu heroicznego dowódcy. Dlatego skupiono się na Sucharskim, niemal całkowicie marginalizując rolę Dąbrowskiego. Jak to zwykle bywa, prawda historyczna jest o wiele bardziej skomplikowana.
Momentem przełomowym był 2 września, tuż po tragicznym nalocie bombowców Stuka. Widok zniszczonej Wartowni nr 5 i zabitych kolegów doprowadził majora Sucharskiego do głębokiego załamania nerwowego.
Uznał, że dalsza walka nie ma sensu (rozkazy mówiły wszak o 12 godzinach obrony) i wydał rozkaz wywieszenia białej flagi.
Na to gwałtownie zareagował kapitan Dąbrowski. Uznał kapitulację za przedwczesną, kategorycznie rozkazał zdjąć flagę i oświadczył, że walka trwa dalej. Według relacji świadków, ta konfrontacja doprowadziła u Sucharskiego do ataku epilepsji. Major został odsunięty od dowodzenia i trafił pod opiekę lekarza.
Co to oznacza? Że od wieczora 2 września aż do 6 września faktyczne dowodzenie obroną przejął kapitan Dąbrowski. To on kierował odpieraniem kolejnych szturmów, podczas gdy Sucharski (choć formalnie wciąż był dowódcą) pozostawał apatyczny i namawiał do poddania się.
Dopiero 7 września, gdy sytuacja stała się autentycznie beznadziejna, Dąbrowski zgodził się na kapitulację.
Sam formalny akt poddania placówki wykonał jednak znowu major Sucharski.
Mit Westerplatte, który opiera się na siedmiu dniach walki, potrzebował obu tych postaci.
Potrzebował romantycznego uporu Dąbrowskiego, który wymusił walkę po 2 września, oraz pragmatyzmu Sucharskiego, który obronę rozpoczął i finalnie zakończył ją symboliczną kapitulacją z honorami.
Kluczowe Obiekty Historyczne na Westerplatte do zwiedzania
Obecnie zwiedzanie muzeum Westerplatte to w dużej mierze plenerowy spacer po historycznym terenie Westerplatte. Prowadzi przez niego specjalna „Ścieżka edukacyjna” i „Szlak turystyczny”.
Ścieżka zwiedzania muzeum na wolnym powietrzu, zajmująca około 2-3 godzin, pozwala zobaczyć kluczowych „świadków” tamtych wydarzeń.
Wartownia nr 1: Kluczowy Punkt Obrony
To jedyna wartownia, która przetrwała wojnę. Co ciekawe, aby ocalić ją przed zniszczeniem (podczas poszerzania kanału portowego), w 1967 roku cały budynek... przesunięto w głąb lądu.
Dziś mieści się tam oddział Muzeum Gdańska, a w środku znajdziemy historyczną wystawę, pierwotnie aranżowaną jeszcze przez samych westerplatczyków.
Można tam zobaczyć m.in. wspomniany mundur mjr. Sucharskiego. Wstęp jest wolny (choć pozostałe obiekty nowego muzeum są biletowane).
Cmentarz Żołnierzy Wojska Polskiego: Miejsce Spoczynku Obrońców
Symboliczny cmentarz wojenny znajduje się dokładnie tam, gdzie stała Wartownia nr 5, zniszczona podczas nalotu 2 września. W 2022 roku, w ramach prac prowadzonych przez Muzeum II Wojny Światowej, stary cmentarz zastąpiono nową, monumentalną nekropolią.
Nowy cmentarz obrońców Westerplatte stał się miejscem uroczystego, państwowego pogrzebu 4 listopada 2022 roku.
Obok ponownie pochowanych prochów mjr. Sucharskiego, spoczęły szczątki dziewięciu obrońców, które odnaleziono podczas badań archeologicznych w 2019 roku.
Dzięki badaniom genetycznym udało się zidentyfikować kilku z nich, m.in. plut. Adolfa Petzelta, kpr. Bronisława Peruckiego czy kpr. Jana Gęburę.
Relikty Obiektów na Westerplatte: Ślady Przeszłości
Na trasie ścieżki edukacyjnej mijamy autentyczne relikty dawnej składnicy. Wiele z nich (jak fundamenty starych koszar) przez dekady kryło się pod ziemią i zostało odsłoniętych dopiero podczas niedawnych prac archeologicznych. Co zobaczymy?
Ruiny Nowych Koszar: Widoczne pozostałości największego budynku WST, który pełnił funkcje mieszkalne i obronne. Został ciężko uszkodzony 2 września.
Fundamenty Starych Koszar i Budynku Administracyjnego: Odsłonięte przez archeologów ślady po dawnych budynkach.
Placówka „Fort”: Zachowane relikty jednego z kluczowych punktów polskiej obrony.
Dawna Elektrownia: Jeden z nielicznych budynków, który przetrwał wojnę. W kwietniu 2025 roku, po gruntownej rewitalizacji, otwarto w nim Centrum Obsługi Zwiedzających i wystawę archeologiczną.
Wojskowa Składnica Tranzytowa: Symbol Polskiej Suwerenności
Czym właściwie była Wojskowa Składnica Tranzytowa?
Pojęcie to odnosi się do całego historycznego terenu półwyspu Westerplatte, który stanowił polską enklawę.
Wiele oryginalnych obiektów tej wojskowej składnicy, jak schrony amunicyjne czy tory kolejowe, jest obecnie przedmiotem badań archeologicznych.
Będą one także podlegać rekonstrukcji budowli z 1939 roku w ramach budowy nowego muzeum.
Westerplatte - jak zwiedzić muzeum i pole bitwy?
Wizyta na Westerplatte to przede wszystkim doświadczenie plenerowe, ale wspiera je już nowa infrastruktura.
Najlepiej zacząć od otwartego w kwietniu 2025 roku Centrum Obsługi Zwiedzających „Pole Bitwy Westerplatte”, które mieści się w odnowionym budynku dawnej elektrowni.
Można tam nie tylko uzyskać informacje, ale też zwiedzić pierwszą nową wystawę stałą: „Pamięć w ziemi zapisana. Archeologia Westerplatte”.
Samo pole bitwy jest ogólnodostępne. Obiekty wystawiennicze (wspomniane Centrum Obsługi oraz Wartownia nr 1) są czynne w określonych godzinach (w sezonie zazwyczaj 10:00-18:00).
Jak wspomniałam, przejście ścieżki edukacyjnej zajmuje 2-3 godziny. Takie zwiedzanie muzeum na świeżym powietrzu można robić samodzielnie, posiłkując się świetnymi tablicami informacyjnymi (po polsku i angielsku), lub wynająć przewodnika.
Główny adres Muzeum Westerplatte (administrowanego przez MIIWŚ) to ul. mjr. Henryka Sucharskiego 77, 80-601 Gdańsk.
Jak dojechać na Westerplatte?
Na półwysep można dotrzeć zarówno drogą lądową, jak i (co jest dużą atrakcją) wodną. Oto najpopularniejsze opcje:
Oto kilka opcji dojazdu do Westerplatte:
Komunikacja miejska: najprostszym i najtańszym sposobem jest skorzystanie z autobusu linii 106, który kursuje z Dworca Głównego PKP w Gdańsku co 20 minut.
Statek żeglugi gdańskiej: dla osób lubiących rejsy po wodzie polecamy skorzystanie ze statku pasażerskiego, który odjeżdża z Motławy przy Żurawiu lub z Długiego Targu przy Fontannie Neptuna. Rejs trwa około 40 minut i kosztuje 20 zł za osobę w obie strony. Statki kursują od kwietnia do października co godzinę lub co pół godziny.
Taksówka: dla osób ceniących sobie wygodę i szybkość polecamy zamówienie taksówki. Można to zrobić przez telefon, aplikację lub na postoju. Koszt przejazdu z centrum Gdańska do Westerplatte wynosi około 45-60 zł. Podróż zajmuje około 15 minut.
Samochód: dla osób podróżujących własnym samochodem polecamy parking przy Nabrzeżu Obrońców Westerplatte. Parking jest płatny i kosztuje 5 zł za godzinę.
Środek Transportu | Numer Linii / Operator | Miejsce Odjazdu (Gdańsk) | Uwagi |
Autobus miejski | 106, 138, 606 | Dworzec Główny | Najtańsza opcja, kursuje przez cały rok. |
Tramwaj wodny | F5 | Żabi Kruk | Kursuje wyłącznie w sezonie letnim. |
Statek turystyczny | Żegluga Gdańska | Nabrzeże przy Zielonej Bramie | Najpopularniejsza opcja turystyczna; rejs trwa ok. 40 min i łączy zwiedzanie portu. |
Taksówka / Przejazd | Aplikacje / Korporacje | Dowolne miejsce | Wygodna i szybka opcja (ok. 15-20 min z centrum), koszt zależy od operatora. |
Samochód prywatny | - | - | Na miejscu dostępny jest parking (może być płatny, szczególnie w sezonie). |
Pomnik Westerplatte - Pomnik Obrońców Wybrzeża
Nawet jeśli nie zdecydujesz się na pełne zwiedzanie muzeum, jeden obiekt na półwyspie Westerplatte przykuwa wzrok z daleka. To monumentalny Pomnik Obrońców Wybrzeża, przez wielu mylnie nazywany po prostu „pomnikiem Westerplatte”.
Symbolika i historia monumentalnego upamiętnienia
Najbardziej rozpoznawalnym obiektem na Westerplatte jest bez wątpienia Pomnik Obrońców Wybrzeża. Ten monumentalny monument, wzniesiony na wysokim kopcu tuż przy wejściu do kanału portowego, został uroczyście odsłonięty w 1966 roku.
Jego twórcami byli architekt Adam Haupt i rzeźbiarz Franciszek Duszeńko. Monument ma 25 metrów wysokości i został złożony z 236 granitowych bloków, ważących łącznie aż 1150 ton.
Całość posadowiono na 22-metrowym kopcu usypanym z ziemi pozyskanej podczas modernizacji portu.
Kształt pomnika ma przypominać wyszczerbiony bagnet wbity w ziemię, a siedem zniczy u jego podstawy symbolizuje siedem dni bohaterskiej obrony. Ten potężny pomnik obrońców to dzieło epoki, o wyrazistej, surowej formie.
To upamiętnienie ma potężną siłę symboliczną, ale warto wiedzieć o jednej, kluczowej rzeczy.
Pomnik Westerplatte stoi w miejscu, w którym nie toczyły się walki we wrześniu 1939 roku. (To częsty błąd turystów!). Prawdziwe, historyczne pole bitwy – teren dawnej składnicy WST – znajduje się kilkaset metrów dalej.
Mimo tej nieścisłości, ten de facto pomnik obrońców Westerplatte absolutnie wrósł w polską świadomość.
Pod nim w 1987 roku papież Jan Paweł II spotkał się z młodzieżą, wygłaszając słynne słowa: „Każdy z was, młodzi przyjaciele, znajduje też w życiu jakieś swoje Westerplatte”.
Władze państwowe, planując nowe muzeum, zadeklarowały, że sam pomnik i kopiec pozostaną nienaruszone jako trwały element krajobrazu.
Przyszłość Muzeum Westerplatte: Inwestycje i Plan Rozwoju
Przyszłość Westerplatte jest nierozerwalnie związana z jedną z najważniejszych obecnie inwestycji kulturalnych w Polsce.
Stworzenie muzeum na tym historycznym terenie to projekt o ogromnej skali. Nowe Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 jest budowane jako oddział Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. To właśnie ta instytucja kultury muzeum nadzoruje cały proces.
Inwestycje i koszt budowy nowego Muzeum Westerplatte
Co zakłada projekt muzeum? Przede wszystkim odnowienie całego historycznego pola bitwy (to aż 25-26 hektarów).
Kluczowym elementem będzie budowa muzeum w formie nowego, podziemnego budynku o powierzchni wystawienniczej sięgającej 7 000 m². Budżet państwa, zapisany w programie wieloletnim, na ten cel to 304,5 miliona złotych. To gigantyczna inwestycja muzeum Westerplatte.
Pierwotne terminy (mówiło się o 2027 roku) są już niestety nieaktualne. Nowe kierownictwo muzeum (od 2024 r.) przyznaje, że są nierealne.
Obecnie jako realistyczny termin, kiedy na Westerplatte powstanie budynek główny i wystawa stała muzeum, to koniec 2030 roku. Cała koncepcja projektu muzeum zakłada etapowanie prac.
Etap Inwestycji | Planowane Działanie | Ramy Czasowe | Status / Koszt |
Program Wieloletni | Uchwalenie ustawy i programu finansowego | 2019-2022 | Zapewnione finansowanie: 304,5 mln zł |
Etap I (Zakończony) | Rewitalizacja budynku Elektrowni WST | 2022-2025 | Otwarto w kwietniu 2025 jako Centrum Obsługi Zwiedzających |
Etap II (Planowany) | Rewitalizacja pola bitwy, rekonstrukcja budowli(schronów), budynku zawiadowcy stacji, ścieżek | Przetarg 2025, Prace od 2026 | W trakcie przygotowania |
Etap III (Główny) | Budowa podziemnego pawilonu (główny budynek muzeum) | 2026-2030 | Realistyczny termin: 2030 r. |
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego: Wsparcie i Finansowanie
Głównym organem, który finansuje i nadzoruje całą inwestycję poprzez dotacje celowe, jest oczywiście Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN).
Proces ten nie był jednak wolny od problemów. Raport Najwyższej Izby Kontroli (NIK), opublikowany w sierpniu 2023 roku, wykazał liczne nieprawidłowości w finansowaniu projektu w latach 2020-2022.
Co ustaliła NIK? Izba stwierdziła, że dotacje celowe z ministerstwa (ponad 48,4 mln zł) „znacząco przekraczały potrzeby” muzeum. (Dla przykładu: w 2021 roku wykorzystano zaledwie 1,6% przyznanej dotacji).
NIK uznała za „nierzetelne” działania polegające na sztucznym przesuwaniu niewykorzystanych pieniędzy do wydatków „niewygasających”. Według kontrolerów, sprawiło to, że całe finansowanie inwestycji „nie było przejrzyste”.
W odpowiedzi na te wyzwania i rosnące koszty, nowe kierownictwo muzeum (od 2024 r.) zrobiło rewizję projektu muzeum Westerplatte.
Zdecydowano m.in. o rezygnacji z planowanych pokoi gościnnych i obniżeniu wysokości budynku, by ciąć koszty.
Ta nowa koncepcja projektowa ma pozwolić zmieścić się w budżecie 304,5 mln zł. Opracowanie koncepcji projektowej w nowym kształcie było po prostu koniecznością.
Badania Archeologiczne i Rewitalizacja Westerplatte
Decyzja o budowie muzeum uruchomiła coś jeszcze – największe i najbardziej złożone badania archeologiczne w historii Westerplatte.
Prace, prowadzone niemal nieprzerwanie od 2016 roku, przyniosły spektakularne rezultaty. Śmiem twierdzić, że fundamentalnie wpłynęły one na sens całej tej inwestycji.
Jakie rezultaty? Do 2024 roku archeolodzy pozyskali ponad 82 tysiące zabytków, z czego 32 tysiące ma dużą wartość historyczną. To nie tylko militaria, jak guziki czy łuski.
To także przedmioty codziennego użytku, narzędzia i elementy wyposażenia. Te bezcenne artefakty z Westerplatte stały się fundamentem nowej narracji.
We wrześniu 2024 roku w jednym z lejów po bombie znaleziono na przykład idealnie zachowaną emaliowaną tabliczkę z drzwi budynku administracyjnego.
Najbardziej przełomowym i poruszającym momentem było jednak odkrycie jesienią 2019 roku zbiorowych mogił.
Znajdowały się w nich szczątki dziewięciu obrońców Westerplatte, poległych głównie po zbombardowaniu Wartowni nr 5.
Dzięki tytanicznej pracy Muzeum II Wojny Światowej, Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie (badania genetyczne) i IPN, do dziś udało się zidentyfikować siedmiu z nich.
To odkrycie nadało całej inwestycji głęboki, moralny wymiar. Nie dziwi więc, że pierwsza nowa wystawa (dostępna w Centrum Obsługi) to właśnie wystawa archeologiczna. Prace wciąż trwają – archeolodzy nadal szukają szczątków trzech żołnierzy, w tym legionisty Mieczysława Krzaka.
Rewitalizacja Pola Bitwy: Odtwarzanie Historycznych Obiektów
Jaki jest cel rewitalizacji pola bitwy?
Głównym celem jest odnowienie tego terenu i, na ile to możliwe, przywrócenie mu jego historycznego, międzywojennego charakteru.
Przebudowa pola bitwy na Westerplatte ma sprawić, że zwiedzający poczują się bliżej wydarzeń z 1939 roku. Całość będzie stanowić gigantyczną, plenerową wystawę o obronie Westerplatte.
Jak ma to przebiegać?
Etap I (Zakończony): Pierwszym krokiem była wspomniana rewitalizacja dawnej elektrowni WST, którą 26 kwietnia 2025 roku otwarto jako Centrum Obsługi Zwiedzających.
Etap II (Planowany): Kolejny krok (prace ruszą w 2026 r.) to odtworzenie historycznego układu ścieżek i torowiska. Kluczowym elementem będzie rekonstrukcja sześciu schronów amunicyjnych oraz budynku zawiadowcy stacji. Wszystkie zachowane autentyczne relikty zostaną oczywiście zakonserwowane i odpowiednio wyeksponowane.
Westerplatte i Muzeum Wojny 1939: Najczęściej zadawane pytania
Dlaczego Westerplatte jest tak ważne?: To tutaj symbolicznie II wojna światowa wybuchła w Europie (1.09.1939). Jest to też synonim heroicznej, 7-dniowej obrony Westerplatte w obliczu przytłaczającej przewagi wroga.
Kiedy dokładnie rozpoczęła się II wojna światowa na Westerplatte?: 1 września 1939 roku o symbolicznej godzinie 4:45, po salwie oddanej z niemieckiego pancernika Schleswig-Holstein.
Ile dni trwała obrona Westerplatte?: Siedem dni. Planowana obrona miała trwać maksymalnie 12 godzin, jednak placówka skapitulowała dopiero 7 września o 10:15.
Ilu żołnierzy broniło placówki?: Załoga Wojskowej Składnicy Tranzytowej (tworząca garnizon Westerplatte) liczyła około 200 polskich żołnierzy.
Kto formalnie dowodził obroną Westerplatte?: Formalnym dowódcą był major Henryk Sucharski.
Na czym polega kontrowersja wokół dowodzenia?: Mjr Sucharski przeżył załamanie nerwowe 2 września (po nalocie bombowym) i chciał się poddać. Faktyczne dowodzenie obroną do 6 września przejął jego zastępca, kapitan Franciszek Dąbrowski.
Czym była Wojskowa Składnica Tranzytowa (WST)?: Była to polska enklawa wojskowa (tzw. wojskowa składnica) na terenie Wolnego Miasta Gdańska, służąca do przeładunku amunicji i sprzętu wojskowego dla Rzeczypospolitej.
Co można dziś zwiedzić na Westerplatte?: Przede wszystkim historyczne pole bitwy (w formie plenerowej ścieżki edukacyjnej), Cmentarz Obrońców Westerplatte, Wartownię nr 1 oraz nowe Centrum Obsługi Zwiedzających.
Jak wygląda obecna ścieżka zwiedzania muzeum?: Obecnie zwiedzanie muzeum opiera się na plenerowej ścieżce edukacyjnej, która prowadzi przez kluczowe relikty (jak Wartownia nr 1, ruiny Koszar, Cmentarz) i nowo otwarte Centrum Obsługi Zwiedzających.
Gdzie najlepiej zacząć zwiedzanie?: W otwartym w kwietniu 2025 roku Centrum Obsługi Zwiedzających, które mieści się w odrestaurowanym budynku dawnej elektrowni WST.
Co znajduje się w Centrum Obsługi Zwiedzających?: Mieści ono punkt informacyjny, zaplecze dla turystów oraz pierwszą nową wystawę stałą: „Pamięć w ziemi zapisana. Archeologia Westerplatte”.
Ile czasu potrzeba na zwiedzanie Westerplatte?: Na przejście plenerowej ścieżki zwiedzania muzeum i zobaczenie dostępnych wystaw warto zarezerwować około 2-3 godzin.
Jak dojechać na Westerplatte?: Najłatwiej autobusem miejskim z Gdańska (linia 106), a w sezonie letnim także tramwajem wodnym (linia F5) lub statkiem turystycznym Żeglugi Gdańskiej.
Czy wstęp na Westerplatte jest płatny?: Wstęp na historyczny teren Westerplatte (pole bitwy) i do Wartowni nr 1 (oddział Muzeum Gdańska) jest darmowy. Biletowane jest natomiast nowe Centrum Obsługi Zwiedzających (oddział MIIWŚ) i wystawa archeologiczna.
Czym jest wielki pomnik na Westerplatte?: To Pomnik Obrońców Wybrzeża, monumentalna budowla odsłonięta w 1966 roku. Ma 25 metrów wysokości i jest to kluczowy pomnik obrońców na Wybrzeżu.
Czy Pomnik Obrońców Wybrzeża stoi na polu bitwy?: Nie. Pomnik znajduje się przy wejściu do kanału portowego, kilkaset metrów od historycznego terenu Wojskowej Składnicy Tranzytowej, gdzie toczyły się walki.
Co to jest Wartownia nr 1?: To jedyny budynek wartowniczy, który przetrwał wojnę. W 1967 roku został w całości przesunięty w głąb lądu, by ocalić go przed zniszczeniem podczas prac portowych.
Gdzie znajduje się Cmentarz Obrońców Westerplatte?: Leży on w symbolicznym miejscu, dokładnie tam, gdzie stała zniszczona 2 września 1939 roku Wartownia nr 5.
Przez kogo nowe muzeum zostało powołane?: Nowe Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 zostało powołane na mocy specjalnej ustawy i jest budowane jako oddział Muzeum II Wojny Światowej (MIIWŚ) w Gdańsku.
Jaka jest główna koncepcja muzeum Westerplatte?: Koncepcja muzeum zakłada stworzenie muzeum plenerowego, które połączy autentyczny teren półwyspu Westerplatte z nowoczesnym, podziemnym pawilonem wystawienniczym.
Gdzie dokładnie będzie położone główne muzeum Westerplatte?: Główny budynek muzeum będzie pawilonem podziemnym, ukrytym pod historycznym polem bitwy, aby nie zakłócać autentycznego krajobrazu.
Jaka jest koncepcja projektowa wystawy głównej?: Koncepcja projektowa wystawy zakłada, że historia Westerplatte zostanie zaprezentowana w sposób nowoczesny i narracyjny. Oprócz wystawy stałej muzeum, kluczowym elementem będzie samo pole bitwy i rekonstrukcja budowli z 1939 roku, tworząc plenerową wystawę o obronie Westerplatte.
Co jest obecnie budowane na Westerplatte?: Trwa budowa muzeum w formie nowoczesnej, plenerowej instytucji kultury. Najważniejszym elementem inwestycji Muzeum Westerplatte będzie podziemny budynek muzeum.
Kiedy nowe muzeum będzie otwarte?: Realistyczny termin, kiedy na Westerplatte powstanie muzeum w pełnej krasie (czyli ukończenie głównego pawilonu), to koniec 2030 roku.
Ile kosztuje inwestycja w nowe muzeum?: Budżet państwa przewidziany na projekt muzeum w Rządowym Programie Wieloletnim wynosi 304,5 miliona złotych.
Komentarze