Zamek w Sztumie – historia, architektura i zwiedzanie siedziby wójta krzyżackiego
- Damian Brzeski
- 24 cze
- 6 minut(y) czytania
Czy to możliwe, by za murami surowej krzyżackiej warowni przechadzały się lwy, wielbłądy i pawie? Zamek w Sztumie, choć stoi w cieniu Malborka, skrywa opowieści, które zaskakują nawet znawców historii.
To nie tylko twierdza – to letnia rezydencja wielkich mistrzów, oaza luksusu, centrum dyplomacji i świadek wielkich bitew.
Chcesz wiedzieć, jak brzmiała codzienność w miejscu, gdzie zakon krzyżacki łączył żelazną dyscyplinę z przepychem godnym władców? Zanurz się w fascynującą historię zamku, który właśnie odzyskuje swój dawny blask.
Zamek w Sztumie – historia, architektura i zwiedzanie siedziby wójta krzyżackiego
Wszyscy znają potęgę Malborka. Ale zaledwie kilkanaście kilometrów dalej, w cieniu giganta, stoi Zamek w Sztumie – warownia o dwóch, fascynujących twarzach.
Z jednej strony to kluczowy bastion militarny. Z drugiej, zaskakująco luksusowa rezydencja, gdzie wielcy mistrzowie uciekali od zgiełku stolicy. W jego murach surowe życie zakonne mieszało się z dyplomacją i... egzotycznymi zwierzętami.
Zapomnij o nudnym wykładzie. Odkryjmy razem historię miejsca, które dzięki najnowszym badaniom archeologów opowiada swoją historię na nowo. Gotowy?
Historia zamku krzyżackiego w Sztumie
Dzieje tej warowni to gotowy scenariusz na film: strategiczny geniusz, polityczne intrygi i wielka historia, która przetaczała się przez jej mury.
Początki budowy i funkcja w państwie zakonu krzyżackiego
Zanim pojawili się tu Krzyżacy, pogańskie plemię Pomezanów miało tu swój gród o nazwie Stumo. Wszystko zmieniło się w 1236 roku, gdy zakon zdobył i zniszczył osadę, by na jej zgliszczach zbudować fundamenty swojej potęgi.
Po co im był ten zamek sztum? Strategia! Trzeba było chronić Malbork od południa, a położenie na wyspie między jeziorami było idealnym punktem obronnym.
A kiedy dokładnie powstał ten średniowieczny zamek krzyżacki? Tu historia robi się ciekawa. Przez lata sądzono, że w latach 30. XIV wieku.
Dziś archeolodzy mówią: „Chwila, dowody wskazują raczej na lata 70. XIV wieku!”. To pokazuje, że historia zamku sztumskim wciąż jest odkrywana.
Rezydencja wielkich mistrzów i siedziba wójta krzyżackiego
Prawdziwy przełom? Wizyta arcyksięcia Austrii Albrechta III Habsburga w 1377 roku. Był tak zachwycony gościnnością, że... dał wielkiemu mistrzowi pieniądze na rozbudowę. Efekt? Sztum do dziś ma flagę identyczną jak flaga Austrii. Niezwykła pamiątka, prawda?
Ale dlaczego wielcy mistrzowie tak pokochali ten sztumski zamek? Z prozaicznego powodu: woda w Malborku była fatalna. A w zamku sztumskim? Krystalicznie czysta, prosto z 30-metrowej studni. To było ich „Castel Gandolfo” – luksusowe SPA z dala od polityki.
A skoro o luksusie mowa… Wyobraź sobie, że tuż za murami zamku przechadzały się wielbłądy, lwy i pawie. To nie bajka! To słynny zwierzyniec Ulricha von Jungingena. To dowód, że zamki państwa krzyżackiego to nie tylko fortece, ale i ośrodki władzy i prestiżu.
Zamek po bitwie pod Grunwaldem i w czasie wojny trzynastoletniej
Klęska pod Grunwaldem w 1410 roku nie ominęła Sztumu. Zamek został zdobyty przez wojska Jagiełły, ale Krzyżacy szybko go odbili.
Prawdziwą próbą była wojna trzynastoletnia. Załoga krzyżacka spaliła miasto, by przygotować się do obrony. Twierdza poddała się dopiero po pięciu miesiącach oblężenia – nie z powodu ostrzału, lecz z głodu i pragnienia. To pokazuje, jak potężne były to fortyfikacje.
Ostatecznie, na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 roku, zamek krzyżacki w Sztumie trafił w polskie ręce.
Przemiany po II pokoju toruńskim i okres starostwa polskiego
Przez kolejne 300 lat w zamku rządzili polscy starostowie. Odbywały się tu sądy i sejmiki szlacheckie, a warownię odwiedziło co najmniej siedmiu polskich królów. Gościł tu nawet Mikołaj Kopernik.
Zamek w czasach nowożytnych i pobyt Gustawa II Adolfa
Spokój przerwały wojny ze Szwecją. W 1629 roku w zamku schronił się sam król Szwecji, Gustaw II Adolf, by „lizać rany” po przegranej bitwie pod Trzcianą.
Kolejny najazd, znany jako potop szwedzki, był katastrofą. Szwedzi ogołocili zamek ze wszystkiego, nawet z kafli piecowych.
Po rozbiorach Polski pruskie władze potraktowały zamek jak darmowy skład budulca. Rozebrano część murów i wież, a w ocalałych skrzydłach urządzono biura i więzienie. Był to smutny koniec epoki świetności.
Architektura i układ przestrzenny zamku
Mimo zniszczeń, architektura zamku wciąż opowiada o jego podwójnej naturze – fortecy i rezydencji.
Styl gotycki i elementy obronne
To klasyczny, ceglany gotyk, typowy dla budowli, jakimi były inne zamki państwa krzyżackiego. Co ciekawe, Zamek w Sztumie nie jest idealnym prostokątem. Jego kształt to sprytne dopasowanie do terenu wyspy, na której go zbudowano.
Główną linią obrony był wysoki na prawie 10 metrów mur obwodowy. Całość otulała głęboka, fosy otaczającej zamek – pierwsza przeszkoda dla każdego wroga.
Dziedziniec zamkowy i jego funkcje
Sercem warowni był wyjątkowo duży dziedziniec. Jego rozmiar zdradza, że nie służył tylko do celów wojskowych. To tutaj odbywały się turnieje rycerskie i dworskie uroczystości. No i oczywiście stała tu słynna studnia z najlepszą wodą w państwie zakonnym.
Skrzydło południowe – najlepiej zachowana część zamku
To główny budynek, który przetrwał do naszych czasów. W jego piwnicach składowano zapasy, na parterze działała kuchnia i browar, a na piętrze znajdowały się luksusowe komnaty wójta i sale reprezentacyjne.
Wieża więzienna i jej rola w systemie obronnym
W narożniku zamku wznosiła się potężna wieża, której parter służył jako loch więzienny. Dziś jej pozostałości to jeden z najbardziej charakterystycznych elementów panoramy zamku.
Wieża Albrechta i inne elementy fortyfikacji
Niestety, dwie największe wieże nie przetrwały do dziś. Wieża Albrechta (pamiątka po hojnym darczyńcy) oraz potężna, 30-metrowa wieża przy bramie zostały rozebrane w XIX wieku.
Brama wjazdowa i dawna fosa zamkowa
Wjazd na zamek prowadził przez ufortyfikowaną bramę i most zwodzony. Dzisiejsza konstrukcja to tylko skromna pozostałość po dawnej potędze. Dawny przebieg zasypanej fosy otaczającej zamek jest jednak wciąż czytelny w ukształtowaniu terenu.
Kaplica, spichlerz i dom wielkich mistrzów
Kiedyś wzdłuż murów wznosiły się dodatkowe budynki: osobne skrzydło mieszkalne dla wielkich mistrzów z kaplicą oraz wielki spichlerz. Ich rozebranie znacznie zubożyło wygląd warowni, a o ich istnieniu przypominają dziś głównie badania archeologów.
Zamek w Sztumie jako oddział Muzeum Zamkowego w Malborku
Współczesna historia zamku to opowieść o jego wielkim powrocie.
Przejęcie zamku przez Muzeum Zamkowe w 2018 roku
Kluczową datą jest rok 2018. Przejęcie zamku przez Muzeum Zamkowe w Malborku zapewniło mu stabilne finansowanie, opiekę najlepszych specjalistów i spójną wizję rozwoju. To był początek renesansu.
Archeologiczne badania i odkrycia z ostatnich lat
Natychmiast ruszyły szeroko zakrojone badania archeologiczne, które przyniosły rewelacje. Odkryto tysiące przedmiotów, które pozwoliły skorygować datę budowy zamku i namacalnie potwierdziły historyczne opowieści – jak choćby znalezione kości pawi ze słynnego zwierzyńca.
Wystawy muzealne i działalność edukacyjna
Efektem tych prac jest otwarta na przełomie 2024 i 2025 roku pierwsza w historii zamku wystawa stała. W nowoczesny sposób opowiada o jego dziejach, prezentując wydobyte skarby, makiety i rekonstrukcje. W mieście Sztumie zamek nareszcie odzyskał swój głos.
Zwiedzanie zamku w Sztumie
Planujesz wizytę? Oto garść praktycznych wskazówek, by Twoje zwiedzanie zamku było czystą przyjemnością.
Godziny otwarcia zamku i cennik biletów wstępu
Zawsze sprawdzaj aktualne dane na oficjalnej stronie muzeum, ale oto orientacyjne informacje:
Bilet normalny (z audioprzewodnikiem): ok. 28 zł
Bilet ulgowy (z audioprzewodnikiem): ok. 23 zł
Dzień bezpłatny: Wtorek (obowiązuje opłata za audioprzewodnik, ok. 10 zł).
Godziny otwarcia (środa-niedziela): 9:00 – 17:00.
Dostępny dziedziniec: W poniedziałki, gdy wystawy są zamknięte, można bezpłatnie wejść na dziedziniec.
Bilet na 3 Zamki: Świetna opcja (ok. 113/83 zł), jeśli planujesz odwiedzić też Malbork i Kwidzyn. Ważny 14 dni.
Spacer dokoła zamku i atrakcje dla turystów
Zwiedzanie zamku nie kończy się na wystawie. Koniecznie przespaceruj się alejkami wokół murów – widok gotyckiej cegły na tle jezior jest zjawiskowy.
Tuż obok zamku zaczyna się 5-kilometrowy bulwar pieszo-rowerowy wokół Jeziora Sztumskiego. To idealne miejsce na spacer, połączony z podziwianiem rzeźb plenerowych i tablic Szlaku Zamków Gotyckich.
Pomorska Karta Turysty – zniżki i korzyści
Jeśli intensywnie zwiedzasz region, rozważ zakup Pomorskiej Karty Turysty. W wybranych pakietach zapewnia ona bezpłatne wejście na Zamek w Sztumie, co jest sporą oszczędnością.
XVI Festiwal Rycerski w Sztumie 2025 i inne wydarzenia
Jedną z największych atrakcji jest coroczny Festiwal Rycerski. To wtedy między murami zamku znów słychać szczęk mieczy i tętent koni.
Spodziewaj się turniejów, pokazów rzemiosła i historycznych inscenizacji. To wydarzenie sprawia, że zwiedzanie zamku staje się podróżą w czasie.
Zamek w Sztumie na tle regionu
Żeby w pełni docenić ten zamek krzyżacki, warto spojrzeć na niego z szerszej perspektywy.
Szlak Zamków Gotyckich i miejsce zamku w kontekście turystyki
Na Szlaku Zamków Gotyckich każda warownia ma inną osobowość. Malbork to potężna stolica, Kwidzyn – unikalne połączenie zamku z katedrą. A Sztumie zamek? To właśnie ekskluzywna rezydencja, letni pałac wielkich mistrzów.
Wizyta tutaj nie jest powtórką z Malborka. To cenne uzupełnienie, które pokazuje, jak przywódcy zakonu żyli i odpoczywali, a nie tylko jak walczyli. To sprawia, że historia staje się bardziej ludzka.
Otoczenie przyrodnicze – Jezioro Sztumskie i Jezioro Barlewickie
Jednym z największych atutów zamku jest jego spektakularne położenie na przesmyku między dwoma jeziorami. To idealne połączenie historii z naturą, zachęcające do aktywnego wypoczynku na licznych szlakach pieszych i rowerowych.
Zwierzyniec zamkowy – ciekawostka z przeszłości
Historia, która najlepiej oddaje unikalny charakter zamku sztumskim, to opowieść o zwierzyńcu. Nie był to zwykły las z sarnami. To była menażeria na wzór królewskich dworów, symbol władzy i światowych kontaktów.
Obok niedźwiedzi trzymano tu lwy, wielbłądy, pawie i małpy. Ten egzotyczny zwierzyniec jest doskonałą metaforą całego zamku.
To miejsce, gdzie surowa, militarna potęga spotykała się z dworską kulturą i luksusem. Właśnie ta mieszanka sprawia, że średniowieczny zamek krzyżacki w Sztumie jest tak fascynujący.
